Corde Vocali: projecten met genre-specialisten

Afgelopen zondag 12 april gaf Corde Vocali een Russisch concert onder leiding van de Russische dirigente Anna Azernikova. De groep van 13 zangers wist het kleine kerkje in het oude gedeelte van het dorp Sloten goed te vullen met de soms enorm gezwollen klanken van de Russische muziek. De gebaren van de dirigente deden ook vermoeden dat zij dacht dat ze op afstand voor een Moskous oratoriumkoor stond in plaats van pal voor dat ene rijtje Nederlandse amateurzangers.

De koorleden moesten dan ook wel erg veel Russische teksten zingen, voor sommigen was het hun eerste aanraking met het Russisch. Tijd om op te kijken van de bladmuziek was er dus nauwelijks. De dirigente maakte haar gebaren zo groot dat de ensembleleden die vanuit hun ooghoeken goed konden zien. Voor het publiek soms verwarrend. Zo gaf ze met enorme zwaaien van haar armen de sopranen aan die vervolgens een prachtig pianissimo inzetten. Ik deed mijn ogen dicht om te genieten en niet afgeleid te raken. Het was een heerlijk concert, de stukken stonden als een huis.

Corde Vocali werkt volgens een leuk ensemble-zang concept. Per project kiezen ze een dirigent of coach, meestal gespecialiseerd in het genre muziek waarvoor het ensemble kiest. Ze studeren zelfstandig de noten in, komen dan een aantal keer bij elkaar om dat samen te doen, en tot slot oefenen ze een keer of vier met de dirigent, die dan aan de interpretatie kan werken met het ensemble. Ze ronden het project af met het concert en uiteraard een glaasje wijn met het publiek na afloop. 🙂

Mannenzang met uitsterven bedreigd

Mannenzang wordt schaars in Nederland, merkte het jeugdjournaal onlangs op. Heel goed dat het nieuwsprogramma daar aandacht aan besteedt, maar kunnen we van nieuws spreken? Zo lang als ik in koren zing – meer dan 20 jaar – is het aantal mannen een probleem geweest. Dat wordt wel steeds urgenter. Reden voor Zing Magazine om de noodklok te luiden – terecht.

Genoeg mannen in het Projectkoor van de Regionale Zangersbond Zuidwest Nederland

Afgelopen vrijdag 20 maart 2015 ging ik met mijn zus naar het concert van het projectkoor van de Regionale Zangersbond Zuidwest Nederland, waarin een aantal koren uit de regio zijn samengevoegd tot een koor van wel 100 zangers en zangeressen, waaronder onze tante. Ze zongen zeer bevlogen The Crucifixion van Sir John Stainer. We waren onder de indruk van het aantal mannen, mijn zus telde er minstens 35! Relatief veel gepensioneerden, schatten we zo. In deze categorie zijn nog genoeg zingende mannen te vinden.

Dat geldt zeker niet voor iets jongere koren. Bijvoorbeeld het projectkoor La Rosa, waar ik de volgende avond was voor een uniek concert. Het project was bijna niet doorgegaan vanwege een mannentekort. Een van de twee organisatrices kreeg luid applaus omdat ze erin was geslaagd om toch nog vijf (!) tenoren te vinden – naast de vier bassen, zes alten, zes sopranen. Achter mij in de zaal hoorde ik iemand bewonderend verzuchten ‘jeetjemina waar heeft ze die gevonden’. Het was Aad Veldhuis, die onlangs zijn Aadhockoor ophief wegens gebrek aan mannen.

De mannen van La Rosa zongen de Quatre petites prières de saint Francois d’Assise van Francis Poulenc, prachtige, verfijnde mannenkoormuziek. Daarnaast zong het hele koor muziek van Giorgi Sviridov, en ik zocht op YouTube naar meer van deze Russische componist want het is geweldige muziek! Ik vond weer een ongelooflijk mooi mannenstuk, ‘The soul is bound to miss the highest‘; van dat lekkere volle Russische werk, compleet met basso profundo. Bij de slotnoot schoot ik vol. Je moet er toch niet aan denken dat deze kunstvorm uitsterft…

Het voorprogramma van het Nederlands Kamerkoor

Met je amateurkoor zingen in het voorprogramma van het Nederlands Kamerkoor, wil je dat? Daar sta je dan als koor je uiterste best te doen op de muziek waaraan je zeker vier maanden hebt gerepeteerd, en dan komt het Nederlands Kamerkoor je even wegblazen met hun geoliede uitvoering.

Vocoza in Muziekgebouw aan ’t IJ. Zo. 15 mrt 2015. foto: Esther Wouters

Vier amateurkoren van Nederland durfden het aan. Zondag 15 maart 2015 in Muziekgebouw aan ’t IJ was de laatste aan de beurt, het Amsterdamse kamerkoor Vocoza olv Sanne Nieuwenhuijsen.

Vlak voor aanvang was ik vanaf mijn comfortabele stoel op rij drie plaatsvervangend zenuwachtig. Ten onrechte, zei mijn vriend Alexander later; Vocoza was helemaal niet zo nerveus.

Maar ik moest denken aan die keer op de Internationale (amateur)korencompetitie in Slovenië in 2009, waar wij aansluitend een concert konden bijwonen van een professioneel koor. Het was prachtig weer, het was onze laatste dag in Maribor, we hadden al ontzettend veel goeie koren gehoord, we konden ook gaan wandelen in de bergen.

Uiteindelijk kozen we toch voor het concert. Goddank! Nog steeds denk ik dat we daar een van de mooiste koorconcerten ooit hebben gehoord. Al bij de eerste noten dacht ik ‘oh ja, DIT is dus hoe een professioneel koor klinkt’. Het verschil met de amateurkoren van de competitie viel me tegen, in die zin dat het verschil toch nog zo groot was.

Dit alles schoot door mijn hoofd toen dat koor van mijn vriend daar stond. Ze hadden het zichzelf niet makkelijk gemaakt met de Tres Sacrae Cantiones van Gesualdo / Stravinsky,  maar konden het aan. Wel jammer dat ze niet hadden gekozen voor het stuk dat ze uit het hoofd konden zingen, maar hun Lobet den Herrn, alle Heiden van J.S. Bach klonk overtuigend. En toen kwam het Nederlands Kamerkoor. Een geoliede machine, dus.

Blad voor je kop

Zaterdag 14 februari 2015 hoorde ik het concert van kamerkoor Vocoza. Ze deden een interessant programma van moderne en klassieke muziek, begeleid door een saxofoonkwartet. De Waalse Kerk zat lekker vol met veel kuchende mensen. Het koor had zich uitstekend voorbereid, de stukken waren verrassend, en de instrumentale begeleiding heel bijzonder. Dirigent, instrumentalisten en koor leverden een prestatie van formaat.

Vocoza: Saxy Baroque

Een ingewikkeld stuk is Bernd Franke’s (1959) On the dignity of man op de tekst ‘Oratie over de waardigheid van de mens’  van Giovanni Pico della Mirandola. Koorleden moeten die schreeuwen. De zangers gaan helemaal los. Ze houden hun partituur erbij, sommigen staan te schreeuwen met hun blik gericht op hun papier. Als publiek vraag je je af, tegen wie hebben ze het eigenlijk?

Die boeken zitten in de weg. Als ik in het publiek zit, verrast het me telkens weer wat het effect is als een koor uit het hoofd zingt en de zaal in kijkt. Ineens wordt een betekenis gecommuniceerd in plaats van een notenbeeld voorgelezen. Het is dan ook volledig terecht dat op internationale koorfestivals zingen zonder partituur zo’n beetje de norm is. Tegelijkertijd bestaat er binnen een koor altijd een enorme weerstand tegen de muziek wegleggen. Koorzangers denken hardnekkig en ten onrechte dat zij niet zonder kunnen.

Dat merk ik in mijn eigen ensemble Esthers Tiental ook. In het begin was het moeilijk om de zangers ertoe te bewegen hun muziek weg te leggen. En nog steeds gaat dat niet altijd van harte, maar uiteindelijk gebeurt het wel. Lang geleden vroegen we dirigent Tom Löwenthal eens om advies bij de interpretatie van de muziek. Hij toonde zich verrast door onze kwaliteit. Hij zei ‘ ik heb maar een advies. Doe die blaadjes weg, zing uit het hoofd. Pas dan kunnen jullie je onderscheiden.’

Het verrast dan ook niet dat afgelopen weekend de uitvoering van Bachs Cantate 118, ‘Oh Jesu Christ, mein’s Lebens Licht’ met begeleiding van een saxofoonkwartet op een arrangement van Paul Prenen, het overtuigendst klonk. Vocoza zong de muziek uit het hoofd en misschien zelfs wel uit het hart. In het publiek zat helemaal niemand meer te kuchen.

Een Nederlands lied? Euh…

In het voorwoord van het boekje ‘Song- en liedteksten schrijven‘ beschrijft Yke Schotanus een herinnering uit 1981. Hij zat op een trein te wachten in Athene toen een Griekse straatmuzikant hem vroeg een volkslied uit eigen land te zingen. Hij kende wat Nederlandstalig cabaret- en popliedjes, maar dat bedoelde de Griek niet. Yke schaamde zich. Hij kon geen enkel lied bedenken.

Precies hetzelfde overkwam mij in 1992 bij Jalta, doen ik daar in kleine vakantiehuisjes (datsja’s) logeerde met een deel van de koorzangers van het koor waarin ik toen zong. Samen met een groot orkest uit Nederland hadden we net daarvoor het Requiem van Mozart uitgevoerd in Litouwen. Met een man of achttien was ik doorgereisd naar de overige Baltische staten en Rusland. In het vakantieoord bij Jalta maakten we contact met een paar mensen met een gitaar die prachtige Russische liedjes zongen. De communicatie ging met handen en voeten want wij spraken geen Russisch, maar we begrepen elkaar een beetje. Toen hen duidelijk werd dat wij in een koor zongen, duwden ze ons onmiddellijk hun gitaar in de handen. Een lied in onze eigen taal, spasieba (aub). We vielen allemaal stil. Het koorlid met de gitaar keek met grote ogen naar de rest. De Russen knikten bemoedigend, alsof ze wilden zeggen ‘kom op, niet zo bescheiden’. Het bleef akelig stil. Uiteindelijk zette het koorlid met de gitaar in, met een rood hoofd: ‘Yesterday’ van de Beatles. Ik kon wel door de grond zakken.

In de Trouw van woensdag 29 oktober 2014 houdt Evert Bisschop Boele, lector aan het Prins Claus Conservatorium, een warm pleidooi voor zingen in de klas. Investeer in de pedagogische akademies, zorg dat juffen en meesters weer durven zingen met de kinderen, adviseert hij onderwijsminister Bussemaker, die – godenzijdank –  wil investeren in muziekonderwijs op school. Dan hebben we over tien jaar weer zingende scholen, stelt hij.

Helemaal mee eens! En misschien dat dan over twintig jaar onze kinderen NIET met hun mond vol tanden staan als ze van een Rus of een Griek of een Est of whatever een instrument in handen/digitaal opname-apparaat voor hun snufferd geduwd krijgen.

Lekker zingen in het park. Foto: twee leden van de band Splendid. foto: http://www.muziekgezien.blogspot.nl

Effectief dreigen door te zingen

In de fraaie vpro-serie Dwars door Afrika van journalist Bram Vermeulen ging het gisterenavond over het Zimbabwe van nu – van na de landonteigening van de blanke boeren. Op een onverwacht moment in deze aflevering werd ineens duidelijk wat een dreiging kan uitgaan van een groep zingende mannen.

Wat Vermeulen onderzoekt: had Mugabe gelijk? Zijn de boeren terecht onteigend, is de zwarte bevolking recht gedaan en hoe gaat het met ze, hebben ze het nu beter? Hij rijdt met een (zwarte) keurmeester van een tabakscoöperatie mee die de huidige jonge boeren bezoekt en ze iets probeert bij te brengen over hoe je tabak verbouwt. Ze moeten nog veel leren. De keurmeester vertelt in de auto onderweg dat hij weliswaar achter de zogenoemde ‘herindeling’ van het land staat, maar dat hij niet blij is met de manier waarop dat is gegaan. ‘They gave it to the clueless’, uit hij zijn frustratie tegen Vermeulen.

de tabakskeurmeester uit zijn frustratie

De keurmeester wijst naar het oneindige land dat voorbijraast en zegt ‘allemaal gras, straks hebben we helemaal geen maïs meer’. En dan: ‘dit land was ooit van mij, helemaal van daar tot hier, kijk, dit hek, dat is de grens’. Ook van zwarte landeigenaren is dus land afgenomen. In zijn geval door een groep veteranen die hadden gevochten in een onafhankelijkheidsoorlog. ‘Hoe hebben ze dat dan gedaan?’ vraagt Vermeulen. De keurmeester is even stil, alsof hij denkt, hoe leg ik dit uit. Dan zegt hij: ‘Ze kwamen naar mijn land en zongen. Ze zongen ‘ga weg, je moet nu weggaan’, ze begonnen ’s avonds. Ik heb de volgende ochtend niet afgewacht. Ik ben midden in de nacht vertrokken, ik heb alles achtergelaten en niets meegenomen.’

 

Muziek die wij niet mogen horen van Rusland

Afgelopen zomer was ik met mijn lief in Estland, waar we het vijfjaarlijkse zang- en dansfestival bezochten. We huurden via airbnb een kamer bij een Est thuis. Wij bespraken met hem de ‘singing revolution‘, en hij vertelde dat hij het nog altijd moeilijk vond om bij bepaalde liederen niet te huilen. ‘Maar’, zei hij, ‘als je nou ECHT mooie polyfonische volkszang wilt horen, dan moet je naar Georgië. Daar hebben ze voor elke familiegelegenheid – bruiloft, verjaardag, geboorte – aparte, meerstemmige liederen en iedereen kan dat zingen. Je weet niet wat je hoort, het is fantastisch.’

Maanden later ontmoette ik Arnold van Bruggen, een journalist die met fotograaf Rob Hornstra vijf jaar lang reisde door het gebied rondom Sochi. Hij vertelde op een conferentie over zijn spannende belevenissen. In de pauze vroeg ik hem of hij daar ook locale muziek had gehoord. Hij maakte bijna een sprongetje van enthousiasme. ‘Ja! Dat is zo mooi! Je weet niet wat je hoort.’ Hij kende een BBC-journalist, Michael Church, die er speciaal voor de muziek heen was geweest. Church was er opgepakt door de politie op het moment dat hij net een glaasje wodka zou drinken met de leden van een koor en enkele instrumentalisten. Hij had zojuist hun muziek opgenomen tijdens een repetitie.

En dat mag niet. Van Rusland. Daarom niet. Niemand mag iets weten over die regio. De Russen hebben liever niet dat wij hier in het westen op een of andere manier sympathie opvatten voor de Tsjetsjenen. Hun muziek is niet verboden, maar mag de grens niet over.

Gelukkig is het Michael Church gelukt de politie voor de gek te houden. Hij gaf ze een lege tape en wist de tape met opnamen weg te moffelen. Van die tape is een cd verschenen, en je kunt hem ook gratis downloaden. Arnold van Bruggen was zo aardig mij de link naar deze bijzondere Noord-Kaukasische muziek te sturen en ik deel hem graag. Lees ook het verhaal van Michael Church.

Zin in zingen

Dit jaar ben ik koorloos. Nou ja, niet helemaal. Ik zing nog in een vrienden-ensemble van tien mensen: Esthers Tiental. Ooit opgericht ter ere van mijn veertigste verjaardag omdat ik met een groepje wilde zingen op het open podium dat ik daarvoor organiseerde. Maar dit terzijde. Met dat ensemble repeteer ik eens per maand.

Behoudens dat groepje ben ik dit jaar bewust koorloos. Ik heb afscheid genomen van mijn koor, Fenix. Uitnodigingen voor interessante projectkoren sla ik af. Van La Rosa bijvoorbeeld. Veel vrienden doen wel mee. En ik mag nog steeds meedoen, de repetities beginnen binnenkort maar ik doe het niet, ik doe het niet. Want ik weet nu al wat er dan gebeurt.

Mensen komen te laat of helemaal niet op de repetitie, hebben hun muziek in een stapel papier waarin ze eindeloos heen en weer bladeren omdat ze er de weg nog niet in kennen, kletsen gezellig met koorgenoten, vangen weinig op van wat de dirigent meldt over het stuk, als deze de inzet aangeeft nadat hij drie keer heeft vermeld waar we gaan beginnen, vragen ze ‘waar zijn we’ om vervolgens vol overgave exact dezelfde fout te maken als daarnet. Zo gaat het nou eenmaal, dat is de koordynamiek. MAAR IK BEN HET ZAT.

Dus. Dat ligt aan mij. Misschien is het de leeftijd. Maar ik ben blij met mijn keuze. Ik mis het helemaal niet, die repetities.

Vandaag keek ik mijn oude partituren door. Vond Jesu meine freude van Bach. Zou ik het nog kunnen? Bekend stuk, dus midi’s zijn zo gevonden op internet. Alleen even de koraal lekker makkelijk meezingen met de midi. Of, ja dat tweede stuk ook, dat is prachtig. Gaat nog best goed. Oh ja, heerlijk, ‘Gute Nacht‘. Oei, lastig dat ene stukje. Even opnieuw. En dan nog een keer om het helemaal goed te hebben. En nog eens omdat het zo mooi is. Jammer dat ik nu niet even met een sopraan en tenor kan oefenen.

Een jaar. Misschien ben ik dan genezen.

Miskleunen met naamgeving

Vanochtend pakte ik een papiertje uit de oud-papierbak van mijn vriend om iets op de achterkant te kunnen schrijven. Het was een brief, ik las hem even om te zien of de brief wel weg kon. Mijn vriend zag mij de brief lezen, keek wat het was en mompelde ‘ volstrekte waanzin’. Hij heeft gelijk.

Het is een brief van het muziektheater amsterdam. Een aankondiging van een naamsverandering. De Nederlandse Opera, Het Nationale Ballet en het Muziektheater Amsterdam zijn gefuseerd en gaan verder onder de naam Nationale Opera & Ballet. Maar we hebben ook een Nationale Reisopera, dus er zou wel eens verwarring kunnen ontstaan. Dus wat doen we, we overleggen, en nu heet die organisatie voortaan Nederlandse Reisopera.

Verder staat in de brief een trots verhaal dat het Nationale Opera & Ballet op hoog niveau eigen producties maakt en er mee op reis gaat over de hele wereld…

Maar waarom noem je de club dan in ’s hemelsnaam Nationaal in plaats van Nederlands? Ze hebben er vast met zijn allen flink over vergaderd. Heeft nou echt niemand gezien dat dit volstrekt onhandig is? ‘Nationaal’ zegt toch niets als je in het buitenland optreedt? Dan zul je telkens iets moeten toevoegen over welke nationaliteit dan. Bijvoorbeeld ‘Nederland’.

Waarom is het niet Nederlandse Opera & Ballet gaan heten? Dan hadden ze de Nationale Reisopera ook met rust kunnen laten. Die reist toch vooral alleen in Nederland rond.

Eigenaardige programmering NSK

Het Nederlands Studentenkamerkoor (NSK) geeft dit jaar maar liefst TIEN concerten en ik zou zeggen: ga erheen! Het koor zingt bij vlagen virtuoos en het ratjetoe aan muziekstijlen dat zij brengen wordt met mini-juweeltjes aan elkaar geblazen door saxofoniste Annelies Vrieswijk.

Het is de eerste concerserie van het NSK onder leiding van Kurt Bikkembergs; hij nam vorig jaar het dirigeerstokje over van Maria van Nieukerken. Het thema ‘Angels and Demons’ gaf de artistiek leider de vrijheid om werkelijk van alles in het progamma te mikken dat maar het woord ‘engel’ bevat, of iets slechts (duivels, begrijpt u wel) als onderwerp heeft. Het resultaat is een mix die soms onbeholpen aandoet. Waar de drempel werd verlaagd om een breder publiek aan te spreken is een valkuil ontstaan. Daar donderde het voltallige koor in toen het de popsong ‘Angels’ van Robbie Williams zong. Het arrangement van John Damsma is keurig maar mijn god, wat een flauwe muziek. Kurt Bikkembergs kon het blijkbaar ook amper verdragen; hij ging zelf in de zaal zitten en liet ze dat stuk lekker alleen doen.

Los van deze struikelpartij is het een boeiend programma. Raua Needmine (vloek over het ijzer) van de Estse componist Veljo Tormis wordt terecht als het centrale stuk gepresenteerd. Ik heb diep respect voor de hoeveelheid studeertijd die daar in moet zitten. De koorleden zongen en declameerden de lange Estse tekst virtuoos, de woede spatte ervan af. En dat is gepast. Het lied is een sjamanistische bezwering tegen het kwaad van het ijzer, tegen wapens, tegen oorlog. Ik moest aan Syrië denken en kreeg zin om mee te gillen. Dit stuk zul je niet vaak live horen, het is krankzinnige muziek. En daarom zeg ik: grijp je kans en ga naar dit concert!

gehoord: Rotterdam, 16 februari 2013. Nog te beluisteren: 

Donderdag 21 februari, 20.15u: Groningen, Lutherse Kerk
Vrijdag 22 februari, 20.15u: Enschede, Jacobuskerk
Zaterdag 23 februari, 20.15u: Leiden, Marekerk
Donderdag 28 februari, 20.15u: Nijmegen, Antonius van Paduakerk
Vrijdag 1 maart, 20.15u: Utrecht, Pieterskerk 
Zaterdag 2 maart, 14.15u: Amsterdam, Kleine Zaal Concertgebouw

NB hier is een mooie opname te beluisteren van Raua Needmine, gezongen door een Lets koor: